Het klimaat laat zich uiteraard niet leiden door wetten, maar ‘wij Nederlanders’ kunnen wel bij wet worden gedwongen om rekening te houden met het klimaat. De Klimaatwet heeft daarom in hoge mate een symbolische functie. Wetten zijn doorgaans te log en te langzaam om daadwerkelijk snel in te kunnen spelen op de werkelijkheid. De huidige Klimaatwet bevat bijvoorbeeld het streven van 49% broeikasgasreductie in 2030. Inmiddels is het Europese doel verhoogt tot 55% in 2030, zodat de vraag is wat nog de waarde is van die ‘wettelijke 49%’.

Met de Klimaatwet 1.5 kan Nederland volgens de initiatiefnemers een zo groot mogelijke bijdrage leveren aan het voorkomen van verdere opwarming, en wordt de Klimaatwet ook een beter instrument.

Veranderingen en toevoegingen in de Klimaatwet 1.5

In de Klimaatwet 1.5 worden een aantal definities, doelen en instrumenten vermeld die merendeels juridisch afdwingbaar zullen zijn. Zo zal er een verantwoordings- en bijsturingscyclus zijn om ervoor te zorgen dat subdoelen maximaal kunnen worden behaald en waar nodig tijdig kan worden bijgestuurd. Naast de jaarlijkse rapportages, zal er ook maandelijks door het PBL en CBS worden gerapporteerd over de uitstoot van broeikassen. Tevens zal maandelijks dienen te worden toegelicht én verantwoord welke maatregelen al dan niet zijn genomen.

De regering zal daarnaast worden geadviseerd door de onafhankelijke Klimaatcommissie en de Burgerconventie Klimaatcrisis over mogelijke bijsturingen en aanscherpingen. De Klimaatcommissie zal functioneren als het leidende adviesorgaan voor de klimaatcrisis, zoals het Outbreak Management Team voor de coronacrisis. In onze huidige Klimaatwet is deze adviserende taak neergelegd bij de Raad van State.

De Burgerconventie Klimaatcrisis is een manier waarop burgers zullen worden betrokken bij het klimaatbeleid. Participatie is inmiddels een van de pijlers van het klimaatbeleid geworden (met alle gevolgen van dien), dus daarvoor is ook een gremium opgenomen in de Klimaatwet 1.5.

Emissiebudget en klimaatplan

Omdat de uitstoot van de Nederlandse economie zich niet enkel in Nederland bevindt, stellen de initiatiefnemers voor om gebruik te maken van de Monitor Brede Welvaart. Daarbij dient de brede welvaart een vast onderdeel te worden van de jaarlijkse politieke verantwoording. In het voorstel komt ook een herintroductie van het emissiebudget voor; een hoeveelheid CO₂ die Nederland maximaal mag uitstoten. Dit budget zal worden vastgesteld in het klimaatplan en zal worden verdeeld over twee tranches (2021-2025 en 2026-2030) en alle economische sectoren, waaronder luchtvaart en internationale scheepvaart.

Indien de regering afwijkt van dit klimaatplan heeft zij aan een uitdrukkelijke motivatieplicht te voldoen. De initiatiefnemers zijn er zelfs van overtuigd dat er kan worden gezorgd voor een duurzame negatieve emissie door middel van het vergroenen van steden, bijplanten van bomen en een uitgebreid van water- en bodembeheerplan.

CO₂-heffing

Het initiatief houdt de CO₂-heffing gescheiden van het Europese emissiehandelssysteem EU ETS en eventueel nog in te voeren Europese CO₂-grensheffing. Initiatiefnemers menen dat de huidige CO₂-heffing een substantieel deel van de uitstoot niet belast en de verdeling van dispensatierechten onvoldoende transparant is, mede gezien het feit dat dit zich baseert op aangeleverde informatie vanuit de belastende sector.

Haalbaarheid Klimaatwet 1.5

Waar de huidige Klimaatwet weinig tanden heeft en niet flexibel genoeg is om mee te gaan met de werkelijkheid, is de Klimaatwet 1.5 weer een beetje ‘te veel van het goede’. Het is dan ook de vraag of dit voorstel de Tweede Kamer zal bereiken, laat staan of er een meerderheid voor te vinden is.

Aan de andere kant is de huidige Klimaatwet alweer achterhaald. Ook het algemene en weinig flexibele karakter is een risico. In Duitsland is vorige maand de Duitse klimaatwet afgeschoten door het grondwettelijk hof, omdat het niet nauwkeurig genoeg omschreef hoe de plannen werden uitgevoerd. Uiteraard heeft Nederland een andere grondwet en een andere rechter, de Duitse uitspraak zal olie op het vuur zijn van voorstanders van een strenger klimaatbeleid.

Het is in ieder geval goed om de klimaatambities scherp te houden, aangezien het nog maar de vraag is of deze haalbaar zijn. Of dit door een nieuwe hardere Klimaatwet 1.5 moet of dat de rechter zich weer á la Urgenda moet laten gelden, is de vraag. Het halen van de klimaatambities is geen kwestie van woorden, maar van daden.

Dit artikel is geschreven door: Victor van Ahee en Mina Morkoc, Loyens en is en is eerder gepubliceerd in De Jurist.